Yazı İçeriğinde Bulunanlar
Eleştirel düşünme temeli akıl yürütmeye dayanan ve analiz ya da değerlendirme gibi zihinsel süreçleri kapsayan düşünme biçimine verilen isimdir. Örneklerine, yöntemlerine ve özelliklerine değindiğimiz bu düşünce biçimi farklı adlarla da anılmaktadır. Eleştirel düşünme dışında tartışma mantığı ve biçim dışı mantık da yine aynı düşünce biçimini tanımlamaktadır.
Eleştirel olarak düşünen kişiler duyu ya da ifadelerle edindikleri gözlemleri akıl yürüterek bir araya getirir. Bu kişilerin inançlarının şekillenmesi gibi pek çok farklı duygusunun şekillenmesi için oldukça önemli bir katkı sağlamaktadır.
Eleştirel Düşünmenin Özellikleri Nelerdir?
Eleştirel düşünmenin belli başlı özellikleri bulunmaktadır. 7 ana başlık altında incelenebilecek olan eleştirel düşünce özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir:
- İlgililik: Geliştirilmekte olan kanıt ve bu kanıtın ortaya çıkmasına neden olan ögeler düşünülen konuya ilişkin olmalıdır. Bu nedenle ilgililik oldukça önemli özellikler arasında yer almaktadır.
- Geçerlilik: kanıtı kapsayan önermeler gerekli veriler ile desteklenmeli ve savunulabilecek bir yapıya sahip olmalıdır. Aksi takdirde geçerli olmayan kanıtların eleştirel düşünme sisteminde yeri olmamaktadır.
- Açıklık ve Anlaşılabilirlik: Kanıtı ortaya çıkaran verilerde herhangi bir yanlış anlaşılabilecek bir düşünceye yer verilmemelidir. Bu nedenle karşı tarafın sizleri yanlış anlamasının önüne geçebilmeniz mümkün olur.
- Dengelilik: yeterli miktarda kanıtın bulunası ve tüm ayrıntılara yer verilmiş olması gerekmektedir.
- Mantıklılık: Kanıtlar düzgün ve doğru bir ıra ile sıralanmalı ve birbirleri ile ilişkili olmaları gerekmektedir.
- Doğruluk: İyice araştırılarak ortaya bir kanıt sunulmalıdır. Bu nedenle doğru veri toplamak oldukça önemli olmaktadır.
- Adillik: Özellikle sağduyu sahibi olan kişilerde güvenilirlik ve adalet hissiyatının uyandırılması gerekmektedir.
Yukarıdaki adımların düzgün bir biçimde uygulanması ile etkili bir eleştirilen düşünme deneyimi yaşanması mümkün olmaktadır. Bu özellikler dışında kalan eleştirel düşünmeler pek sağlıklı bir düşünme olmayacaktır.
Eleştirel Düşünme Süreci Nasıl İşler?
Eleştirel düşünme süreci söz konusu olduğunda ilk aşama düşünülecek konunun belirlenmesi olmalıdır. Hemen ardından bu konu hakkında verileri bilgiler ve kanıtlar toplanması gerekmektedir. Eleştirel düşünme sürecinin en önemli noktalarından biri olan araştırma süreci sağlıklı bir düşünme sürecinin gerçekleşmesine olanak sağlayacaktır. Bu süreçte yapılması gereken en önemli husus farklı argümanlar ve bakış açılarının incelenmesi olmaktadır. Böylelikle elde edilen verileri kendi süzgecinizden geçirebilmeniz ve kendi fikirlerinizi yavaş yavaş ortaya koyabilmeniz söz konusu olmaktadır.
İkinci aşamada elde edilen veriler ve kanıtlar üçüncü aşamada bir değerlendirme sürecinden geçmelidir. Bu süreçte edinilen bilgilerin gereksiz olanlarının bir kenara bırakılması gerekir. Bir sonraki süreçte ise kalan verilerin mantık çerçevesine oturtulması gerekmektedir. Son aşamada ise mantık çerçevesinde varılan sonuçların düzgün bir biçimde sunulması ve bu sonuçların geçerliliği hakkında bir yargıya varılması gerekmektedir. Böylelikle eleştirel düşünme süreci tamamlanmaktadır.
Eleştirel Düşünmenin Göstergeleri
Farkında omdan eleştirel bir biçimde düşünüyor olabilmeniz mümkün olmaktadır. Bunu anlayabilmenin en kolay yolu ise bazı göstergelerdir. Aşağıdaki göstergeler sizlerle uyuşuyorsa eleştirel bir düşünme süreci geçirdiğiniz söylenebilmektedir. Eleştirel düşünmenin göstergeleri aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir:
- Düşünceler arasında mantıksal olan bağlantıların anlanması,
- Farklı bakış açısından sunulan kanıtların algılanması ve değerlendirilmesi,
- Bahsi geçen konu ile ilgili düşünce bozukluklarının tespit edilebilmesi,
- Problemlerin sistematik bir biçimde çözüme kavuşturulabilmesi,
- Farklı fikirler arasındaki benzerlikleri ya da fikir ayrılıklarının tanımlanabilmesi,
- Öne çıkan fikirlerin ele alınan konu ile uygun olup olmadığını ve ne kadar önemli bir konu olduğunun tanımlanabilesi.
Yukarıda bahsi geçen göstergelerin düşünme yapınızla ile benzerliğinin olması durumunda eleştirel bir düşünce yapısına sahip olduğunuz anlamına gelmektedir.
Eleştirel Düşünme için Sorulması Gereken Sorular
Eleştirel düşünce sistemine sahip olunabilmesi için sorulması gereken bazı sorular bulunmaktadır. Bu soruların sorulması ve hepsine cevap verilebilmesinin ardından eleştirel düşünme evresinin gerçekleşmiş olması söz konusu olur. Sorulacak sorular ise aşağıdaki gibidir:
- Düşünme nedenim nedir?
- Hangi soruları sormalıyım?
- Sorularıma cevap alabilmek için hangi bilgilere ihtiyaç duyuyorum?
- Sorumda yer alan temel kavram nedir?
- Temel varsayımlarım nelerdir?
- Tartışma konusundaki görüşlerim nedir?
- Araştırmalarım sonucunda bulduğu temel buluğlar nelerdir?
- Düşünmemin sonucu nedir?
Yukarıdaki soruların her birine cevap bulunması ile eleştirel düşünme süreci tamamlanacaktır.
